همه چیز درباره نمودار رشد کودک
نمودار رشد کودک یکی از شاخص‌هایی است که بر اساس آن میزان رشد طبیعی نوزاد، کودکان و نوجوانان بر اساس اندازه‌های مختلف بدن مثل قد، وزن، شاخص توده بدنی بررسی می‌شود. در ادامه، درمورد نمودار رشد و نحوه تفسیر آن بیشتر می‌خوانید.
نمودار رشد چیست؟
نمودار رشد نمایشی تصویری از میزان رشد نوزاد، کودک یا نوجوان است. در نمودار رشد نوزاد، قد و وزن و دور سر ثبت می‌شود. نمودار رشد کودکان و نوجوانان شامل قد، وزن و BMI (شاخص توده بدنی) است. در واقع، نمودار رشد ارزیابی طولانی‌مدت و منحصربه‌فردی از سلامت کلی افراد را نشان می‌دهد. ناهنجاری‌های نمودار رشد، تسریع یا کاهش سرعت پیش‌بینی‌نشدۀ رشد کودک در طول زمان را نشان می‌دهد.
تفسیر نمودار رشد کودک
نمودار رشد ابزاری برای تجسم میزان رشد کودک در طول زمان (ماه‌ها و سال‌ها) در مقایسه با میزان رشد کودکان در کل جمعیت است. خطوطی که از چپ به راست به سمت بالا شیب دارند هریک برحسب صدک نام‌گذاری شده‌اند. این عدد به «نسبت کودکان در کل جمعیت» که از الگوی رشد خاصی در طول زمان پیروی می‌کنند اطلاق می‌شود که با خط روی نمودار مطابقت دارد.
اولین ستون سمت چپ شامل اندازه‌گیری‌ها در ابتدای دورۀ بررسی رشد است و آخرین ردیف در سمت راست، برای پایان دورۀ بررسی رشد است. بالاترین ردیف نشان‌دهنده پیشرفت زمان در طول دورۀ بررسی رشد است. برای استفاده از نمودارها ابتدا باید سن کودک را از محور پایین نمودار پیدا کنید. از سن مربوطه یک خط عمودی فرضی روی نمودار در نظر بگیرید. فاکتور موردبررسی مثلا دور سر، قد یا وزن را هم در نمودار مربوطه از سمت چپ پیدا کنید و این بار از همان نقطه یک خط افقی روی نمودار رسم کنید. محل تقاطع این دو خطی که رسم کرده‌اید با یک نقطه مشخص می‌شود.
اندازه‌گیری کودک را در فواصل زمانی مختلف ادامه دهید و به همین ترتیب، نقطه‌های متعددی روی نمودار پیدا می‌شود. با وصل‌کردن این نقطه‌ها به هم، منحنی رشد فرزندتان را رسم کنید. با این منحنی می‌توانید متوجه شوید وضعیت رشد فرزند شما در مقایسه با سایر کودکان دنیا به چه صورت است. خط صدک پنجاهم، یعنی خط شیب‌داری که عدد ۵۰ روی آن نوشته شده، میانگین رشد کودکان در سراسر دنیا را نشان می‌دهد.
صدک به چه معناست؟
فرض کنید منحنی وزن فرزند شما مطابق با منحنی صدک ۷۰ باشد. این بدان معناست که ۷۰ درصد فرزندان هم‌جنس فرزند شما همان وزن یا کمتر از آن را دارند. منحنی رشد را باید مرتب بررسی کنید و اگر متوجه تغییرات ناگهانی آن شدید، به پزشک مراجعه کنید؛ مثلا اگر کودک شما معمولا در صدک ۵۰ قرار دارد ولی منحنی رشد او به‌سمت صدک‌های پایین‌تر متمایل شد، باید به پزشک اطلاع دهید تا علت این تغییرات را پیدا کند.
البته تا زمانی که قد و وزن دارای تناسب باشند، اضافه‌وزن در حد معقول و کم نشانه نگران‌کننده‌ای نیست. عوامل ژنتیکی را هم در نظر بگیرید. اگر پدر و مادر قدی کمتر از میانگین دارند، نمی‌توانید توقع داشته باشید کودک رشدی سریع‌تر از همسالانش داشته باشد و بدیهی است که کوتاه‌تر باشد یا رشد کندتری داشته باشد. این تکنیک امکان ارزیابی و مقایسه میزان رشد کودک با گروه همسالان و همچنین میزان رشد قبلی خود کودک را فراهم می‌کند. اندازه‌گیری در بازه‌های زمانی یکسان، دقت چنین ارزیابی‌هایی را افزایش می‌دهد.
تفاوت نمودارهای رشد نوزادان با نمودار رشد کودکان بزرگ‌تر
نمودار رشد نوزاد به‌طور سنتی قد برای سن، وزن برای سن و دور سر برای سن را کنترل می‌کنند. اندازه‌گیری دور سر نوزاد سازوکاری غیرمستقیم برای ارزیابی رشد مغز فراهم می‌کند. مغز که بزرگ‌تر می‌شود، به‌علت ایجاد فشار رو به بیرون، باعث بزرگ‌شدن جمجمه می‌شود.
نمودار رشد کودک (معمولا از ۲سالگی شروع می‌شود) قد برای سن، وزن برای سن، وزن در مقایسه با قد (آیا وزن کودک برای قد او مناسب است؟) و BMI یا شاخص توده بدنی را بررسی می‌کند. شاخص توده بدنی با استفاده از وزن، قد و جنسیت تعیین می‌شود.
پزشکان چگونه از نمودارهای رشد استفاده می‌کنند؟
متخصصان اطفال نمودارهای رشد را در ارزیابی سلامت کودک بسیار ارزشمند می‌دانند. کودکان سالم میزان رشد ثابت (و در نتیجه تا حدی قابل‌پیش‌بینی) دارند. نارس‌بودن نوزاد (یعنی تولد قبل از ۳۶ هفته)، زایمان‌های متعدد در یک بارداری (مثلا دوقلوها)، مشکلات بهداشتی مادران (فشارخون بالا، عملکرد ضعیف جفت و عفونت)، و سایر شرایط ممکن است بر آمار رشد کودک تأثیر بگذارد و بنابراین نمودار رشد او را دچار تغییر کند.
با ثبت فاکتورها و اندازه‌های مختلف در طول زمان، پزشک متخصص اطفال اطمینان حاصل می‌کند هم نوزادان عادی و هم کسانی که دارای فاکتورهای خطرند میزان رشد ثابتی را تجربه می‌کنند. این نمودارها نشان می‌دهد کودکانی با ریسک بالا، با وجود اینکه کمتر از سایر کودکان رشد می‌کنند، میزان رشد منحصربه‌فرد خود را دارند. نمودارهای رشد خاصی برای کودکان با مشکلات ژنتیکی (مثل سندرم داون)، نوزادان نارس و سایر بیماری‌ها وجود دارد که ممکن است لازم باشد برای ارزیابی میزان رشد از این نمودارهای ویژه استفاده شود.
آیا نمودارهای رشد برای دختران و پسران متفاوت است؟
با فرض بارداری و زایمان معمولی، اندازه‌گیری‌های پسران و دختران تازه‌متولدشده از نظر مقدار هم‌پوشانی زیادی دارند. با بزرگ‌تر‌شدن کودک، مشاهدات کلی درباره بزرگ‌تربودن پسران از دختران آشکار می‌شود. با افزایش سن، قد والدین در فرزند همان جنسیت منعکس می‌شود (مثلا، پدران قدبلند معمولا پسرهای بلند دارند). تأثیر قد مادر بر قد پسر کمتر است. قد و قامت مادر بیش از قد پدر روی قد دختر تأثیر می‌گذارد.
دختران حدود ۶ تا ۱۲ ماه زودتر از پسران سن بلوغ را آغاز می‌کنند. جهش رشد دختران نوجوان در یک‌سوم اول دوران بلوغ اتفاق می‌افتد. در حالی که جهش رشد پسران نوجوان در یک‌سوم آخر بلوغ است. این باعث می‌شود نمودار رشد دختران در زمان بلوغ در ابتدا سرعت بالاتری نسبت به هم‌سن‌های پسر در سن بلوغ داشته باشد.
هماهنگ‌نبودن داده‌های رشد فرزند با نمودارهای رشد جای نگرانی دارد؟
چندین روند مربوط به نمودار رشد برای متخصصان اطفال و والدین کودک وجود دارد. اگر آمار مربوط به رشد کودک خارج از مقادیر طبیعی باشد، باید ارزیابی جدی برای سلامت کلی بدن و بیماری‌های احتمالی انجام شود. خارج از نمودار بودن میزان رشد کودک زمانی اتفاق می‌افتد که آمار رشد کودک کمتر از صدک ۳ یا بیشتر از صدک ۹۷ باشد. آمار کمتر از صدک ۳ نشان می‌دهد از هر ۱۰۰ کودک فقط ۱ یا ۲ کودک چنین شرایطی دارند. به همین ترتیب، آمار بزرگ‌تر از صدک ۹۷ نشان می‌دهد که فقط ۱ یا ۲ کودک از هر ۱۰۰ کودک چنین میزان رشدی دارند.
یکی دیگر از عوامل نگران‌کننده در نمودار قد و وزن کودکان، انحراف از نمودار رشد ثابت قبلی کودک است؛ یعنی حتی اگر آمار مربوط به رشد یعنی منحنی رشد کودک در نمودار قرار بگیرد ولی تغییر ناگهانی و غیرمتعارف داشته باشد، باید پزشک آن را بررسی کند؛ مثلا اگر افزایش وزن کودک به‌طور مداوم در صدک ۵۰ بوده است اما ناگهان به صدک ۸۵ یا ناگهان به صدک ۱۰ می‌رسد، باید علت آن بررسی شود. در واقع، انحراف از میزان رشد طبیعی منحصربه‌فرد کودک است که نگران‌کننده خواهد بود، نه مقدار مطلق اعداد. البته جهش رشد که باعث تغییر در منحنی رشد کودک می‌شود تا حدی طبیعی است، اما نباید بیش‌ازحد باشد.
